Αγρότες Μεσσηνίας
Οι αρνητικές επιδράσεις των υψηλών θερμοκρασιών στην καρποφορία της ελιάς.
Ο ελληνικός ανοιξιάτικος χειμώνας
Οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες του περασμένου Δεκεμβρίου, που συνεχίζονται και τον τρέχοντα μήνα, είναι πιθανόν να προκαλέσουν σοβαρές ανεπιθύμητες επιδράσεις στην καρποφορία των ελληνικών ελαιώνων την άνοιξη, άρα και στην επόμενη παραγωγή εσοδείας 2021/22.
Ο κύκλος καρποφορίας της ελιάς
Για την κατανόηση των κινδύνων αυτών επισημαίνουμε ότι ο κύκλος της καρποφορίας της ελιάς ξεκινά από τη διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών που είναι αναγκαία προϋπόθεση για την καρποφορία της ελιάς. Η διαφοροποίηση ξεκινά από το καλοκαίρι, συνεχίζεται το φθινόπωρο και ολοκληρώνεται το χειμώνα ή αρχές άνοιξης, λίγες εβδομάδες πριν την έναρξη της ανθοφορίας.
Το φαινόμενο της εαρινοποίησης
Αν οι θερμοκρασίες στο τέλος φθινοπώρου-αρχές χειμώνα πέσουν κάτω από τους 5oC, τότε τα ελαιόδενδρα μπαίνουν σε λήθαργο. Αυτό έχει θετικά αποτελέσματα στην αντοχή των δένδρων στις επερχόμενες χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα (παγετούς) και ταυτόχρονα οι χαμηλές θερμοκρασίες ευνοούν το σχηματισμό των ανθοφόρων οφθαλμών (Α.Ο), δηλαδή στο φαινόμενο της εαρινοποίησης. Ο ρόλος των χαμηλών θερμοκρασιών στην ανθοφορία της ελιάς αποδίδεται στο φαινόμενο της εαρινοποίησης ή κατά νεότερες έρευνες στην έξοδο των οφθαλμών από το λήθαργο.
Οι χαμηλές θερμοκρασίες την περίοδο του χειμώνα (πάνω από τους 0οC και κάτω των 10οC) είναι ωφέλιμες γιατί ευνοούν τη διαφοροποίση των ανθοφόρων οφθαλμών και την έξοδο των οφθαλμών από το λήθαργο, με αποτέλεσμα την πλουσιότερη ανθοφορία, καρπόδεση και υψηλότερη παραγωγή. Θερμοκρασίες όμως κάτω από τους 0οC μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στους οφθαλμούς και το δένδρο γενικότερα. Η ανώτατη θερμοκρασία για το σχηματισμό (Α.Ο.) είναι 16οC. Επιστημονικά δεδομένα έδειξαν ότι η διατήρηση ελαιόδενδρων σε θερμοκήπιο με θερμοκρασίες 16-30οC παρεμπόδισε την ανθοφορία.
Διαφορετικές αντιδράσεις των ποικιλιών
Οι απαιτήσεις σε ώρες ψύχους διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ποικιλιών. Για παράδειγμα, οι ποικιλίες Κορωνέικη, Μεγαρείτικη και Βαλανολιά έχουν μικρές ανάγκες σε ψύχος ενώ οι ποικιλίες Κονσερβολιά, Kαρυδολιά και Αγουρομάνακο έχουν μεγάλες ανάγκες σε ψύχος.
Οι υψηλές θερμοκρασίες απειλούν την εσοδεία 2021/22
Είναι γνωστό ότι οι σχετικά ψυχροί χειμώνες ευνοούν την ανθοφορία και καρποφορία ενώ οι ζεστοί χειμώνες ακολουθούνται από μειωμένη ανθοφορία-καρποφορία.
Ανεξάρτητα, όμως, από ποια ακριβώς είναι η επίδραση των χαμηλών θερμοκρασιών το χειμώνα, οι σχετικά υψηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν εφέτος μέχρι σήμερα και εφόσον συνεχιστούν για μακρότερο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσουν μείωση της επόμενης ανθοφορίας και καρποφορίας της ελιάς για τους πιο κάτω λόγους:
α) Mπορεί να μειώσουν τη διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών.
β) Να εμποδίσουν ή να καθυστερήσουν την έξοδο από τον λήθαργο αυτών σε περιοχές όπου τα δένδρα έχουν μπει σε λήθαργο (π.χ. ημιορεινές και ορεινές περιοχές).
γ) Μπορεί να αυξήσουν το ποσοστό των μη γόνιμων ανθέων με αποτέλεσμα τη μείωση της ανθοφορίας και καρποφορίας.
δ) Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του χειμώνα μπορεί να πρωϊμίσει την ανθοφορία με κίνδυνο καταστροφής των πρώιμων ανθέων από παγετούς που ίσως ακολουθήσουν στα τέλη χειμώνα αρχές άνοιξης. Αυτό συμβαίνει γιατί οι οφθαλμοί σε λήθαργο αντέχουν σε Θο μέχρι -6 , -7οC, όταν όμως βγουν από το λήθαργο καταστρέφονται σε Θο -2οC ή και ακόμα υψηλότερες.
Ένα τέτοιο παράδειγμα πρωΐμισης ανθοφορίας παρατηρήθηκε το 2010 στην ποικιλία Κορωνέικη, όταν η έκπτυξη ξεκίνησε στα μέσα Γενάρη σε πολλές περιοχές της Ν. Ελλάδας και την Αττική.
ε) Αν τις επόμενες ημέρες υπάρξει απότομη πτώση των θερμοκρασιών και ειδικά αν πέσουν κάτω από τους 0οC υπάρχει κίνδυνος ζημιών και στα ίδια τα ελαιόδενδρα, ειδικά στις νότιες περιοχές που πιθανόν δεν βρίσκονται σε λήθαργο.
Στ) Οι ήπιες θερμοκρασίες του χειμώνα μπορεί να προκαλέσουν τη μη σύγχρονη ανθοφορία στους ελαιώνες που δυσκολεύει την καρπόδεση και ανάπτυξη καρπών.
ζ) Επίσης, οι υψηλές θερμοκρασίες του χειμώνα ευνοούν τη διατήρηση των διαχειμαζόμενων μορφών του δάκου με αποτέλεσμα την αυξημένη παρουσία του αρχικού πληθυσμού του την άνοιξη που δυσκολεύει την έγκαιρη καταπολέμησή του. Παρόμοια, μπορεί να ευνούνται και άλλα επιβλαβή έντομα της ελιάς.
Εν αναμονή…
Ενώ η Ισπανία -ακόμη και ο ελαιοπαραγωγός νότος της- έχει καλυφθεί από το χιόνι, αντιθέτως η Ελλάδα ζει τη δική της άνοιξη. Κατά την τρέχουσα ελαιοκομική περίοδο 2020/21, τα μέχρι σήμερα δεδομένα των θερμοκρασιών δεν φαίνεται να συνέβαλλαν στην είσοδο των ελαιόδενδρων σε λήθαργο στις περισσότερες ελαιοκομικές περιοχές της χώρας και ειδικά της Νότιας Ελλάδας.
Στην περίπτωση έλευσης χαμηλών θερμοκρασιών προσεχώς και στη χώρα μας θα επανέλθουμε για τους κινδύνους και τους τρόπους αντιμετώπισης αυτών σε επόμενη ενημέρωση.
Ο κ. Σταύρος Βέμμμος είναι ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών και πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας Εγκυκλοπαιδιστών Ελαιοκομίας (4 Ε)
